تحقیق درباره صنعت بسته بندی و چاپ

تحقیق درباره صنعت بسته بندی و چاپ

صنعت چاپ و بسته بندي در جهان توسعه يافته جزو صنايع زيربنايي به شمار مي آيد كه نقش بسيار پررنگي نيز در رونق صادرات، تجارت و مراودات اقتصاد بين الملل دارد.
براي ترسيم جايگاه اين صنعت همين كافي كه در حال حاضر كشورهايي در جهان هستند كه تنها با تقويت صنعت چاپ تبليغاتي و بسته بندي توانسته اند حجم زيادي از درآمد ناشي از تجارت جهاني را به خود اختصاص دهند.

اما در مقابل اين گروه از كشورها، نقاط ديگري در جهان وجود دارند كه علي رغم داشتن مزيت هاي اقتصادي در توليد بسياري از محصولات، فقط به دليل عدم برخورداري از يك صنعت نسبتا تنومند بسته بندي بخش زيادي از بازار مصرفي جهان را به رقباي خود واگذار كرده اند. بدون هيچ تعارفي ايران در رده نخست اين كشورها قرار دارد. شواهد موجود نشان مي دهد كه در حال حاضر برخي از صادركنندگان ايراني كالاي خود را با قيمتي پايين تر از نرخ هاي جهاني به كشورهاي صاحب نام در صنعت بسته بندي مي فروشند و آنان نيز با بسته بندي مجدد اين محصولات آنها را تا چند برابر قيمت راهي بازارهاي جهاني مي كنند.

صنعت بسته ‏بندي در ايران داراي يك ضعف بزرگ است. به عبارتي به دليل ضعف صنايع بسته ‏بندي در كشور؛ بسياري از كالاهاي غير نفتي پس از صادرات به كشورهاي ديگر مورد بسته‏بندي و صادرات مجدد قرار مي‏گيرد و به چندين برابر قيمت به فروش مي‏رسد. براي نمونه لازم  است به محصول خرماي صادراتي ايران اشاره شود. اين محصول به بهاي تقريبي هر تن ۵۰۰ دلار به فرانسه و انگليس صادر مي‏شود و اين دو كشور پس از بسته‏ بندي مجدد خرماي وارد شده از ايران؛ نسبت به صادرات مجدد آن به قيمت ۳۰۰۰دلار براي تن اقدام مي‏كنند. به اين ترتيب اگر اين اقدام در ايران صورت بگيرد؛ ۶ برابر سود بيشتر نصيب كشاورزان و فعالان اقتصادي كشور خواهد شد. با بررسي اين مثال ساده مي‏توان به كاستي‏ها و ضعف‏هاي مهم موجود در صنايع بسته‏بندي ايران پي برد. از اين رو بهترين راهكار مؤثر براي رفع اين نقيصه؛ صادرات خرما در بسته‏هاي بسيار كوچك و غير فله‏اي و يا ارتقاي سطح صنايع بسته‏بندي است.

طبق بررسي‏هاي به عمل آمده، جمعيت ايران تا سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۰ هجري شمسي) به ۱۰۰ ميليون نفر خواهد رسيد در حالي كه اينك و در سال ۲۰۰۴ كمي كمتر از ۷۰ ميليون نفر است. براين اساس تا سال ۲۰۲۲ توليد محصولات كشاورزي به ۲۲۰ ميليون تن مي‏رسد كه ۱۰۰ ميليون تن از آن قابليت صادراتي دارد و مي‏تواند به رشد اقتصاد غير نفتي كشور كمك كند. به همين دليل لازم است براي ارتقاي سطح كيفي توليدات كشاورزي، بهبود وضعيت صنايع بسته‏بندي و ورود به بازارهاي جديد تلاش زيادي صورت گيرد. كليد اصلي رفع اين مشكلات و دستيابي به اهداف مورد نظر چيزي نيست جز تبديل كشاورزي سنتي به مكانيزه صنايع بسته بندي كشورمان ميتوانند بخصوص در راه صادرات كالاي سنتي كشورمان نظير زعفران، پسته و زيره ارزش افزوده قابل توجه به وجود آورند. متاسفانه بي توجهي به تاثير و كاركرد مثبت بسته بنديهاي شكيل در بازارهاي خرده فروشي داخلي و يا بين المللي، فراوردههاي سنتي كشور ما را به سوي ركود سوق مي دهد.

ضعف صنايع بسته بندي در ساليان اخير موجب تشديد صادرات فله اي محصولات و فراورده هاي با كيفيت كشورمان را فراهم ساخته و از سوي ديگر بي توجهي بعضي از صاحبان صنايع گوناگون به بسته بندي و جاذبه فروش بسته بندي هاي شكيل در بازارهاي فروش، مانع رقابتي شدن كالاهاي با مزيت داخلي را فراهم ساخته است.
زعفران از جمله كالاهاي با مزيت داخلي است كه به صورت خرواري و فله اي به كشور اسپانيا حمل ميشود. زعفران معطر و ممتاز خاك جادويي و زمردين ايران، با زعفران كاشت اسپانيا و ياكشور پرتغال توام شده و سپس در بسته هاي زيباي چند مثقالي به سوپر ماركتهاي اروپايي و يا فروشگاه هاي زنجيره اي امريكا عرضه ميشود، آن هم با عنوان ويژه أ توليد اسپانيا.

در امريكا و يا اروپا، مصرف كنندگان ديرينه زعفران، از فروشنده سراغ زعفرانهاي آتشين ايراني را مي گيرند.

عرضه كننده كه كاملا به خدعه و نقش جادويي بسته بندي شكيل واقف است، پاسخ مي دهد: فقط زعفران آتشين ايراني، عطر جذاب و آهنربايي دارد، اگر معطر است و زعفران، بويايي شما را تحريك كرده است، درخريد آن دقيقه اي ترديد نكنيد، حتما اين محصول جذاب و تحريك كننده، ايراني است!

با اينكه طي دهه گذشته سرمايه گذاري در صنعت بسته بندي بسيار چشمگير است، اما بهره گيري از ذوق طراحان بسته بندي، در آخرين نقش هاي خلاق هنوز جا نيفتاده و كيفيت طرحهاي بسته بندي، همه گير نشده است.

ضرورت و جايگاه بسته بندي…

دراين فرصت مناسب به جا است اندكي هم درباره بسته بندي كالاو از جمله لفاف اشياء هنري- صنعتي دستي مطرح شود. مقوله بسته بندي كالاها خود به عنوان يك صنعت در سطح جهان مورد توجه خاص توليدكنندگان هر نوع كالا قرار گرفته است چراكه بسته بندي مناسب و جذاب سهم مؤثري در جلب خريداران دارد. در كشور ما متأسفانه از ديرباز و هنوز اين صنعت مورد استقبال و استفاده جامع و مانع توليدكنندگان واقع نشده است. آنجا هم كه عمل به بسته بندي مي شده يابعضاً مي شود، هيچ رعايت اصولي در ارائه آن صورت نمي گيرد. طي چند سال اخير عمدتاً برخي از توليدات مثل تنقلات خوراكي و بعضي از توليدات لبني در بسته بندي هاي ظاهرپسند ارائه مي شود. بيشتر كالا از هر نوع ازجمله محصولات زراعي در پوشش هاي غيرعلمي- صنعتي و به شكل كاملاً نامناسب به بازارهاي مصرف عرضه مي شوند. اين غفلت ها درحالي اتفاق افتاده و مي افتد كه بسته بندي مناسب با طرح و رنگ و نقوش جذاب مي توانند مصرف كنندگان و يا رهگذران را ترغيب به كنجكاوي و نهايتاً تمايل به خريد كنند. لفاف اشياي صنايع دستي در صورتي كه با اصول علمي، روانشناسي و جامعه شناسي به كار آيد، قطعاً شوق زياد در مردم براي ابتياع آن به وجود مي آورد. ليكن همانطور كه در بالا اشاره شد، در ايران آنقدر كه تلاش در بازار فروش كالامي شود و بعضاً هم چندان فايده اي ندارد چنانچه اندكي از آن هدف صرف بسته بندي زيبا و جذاب مي شد، ضمن رضايت و آسودگي خاطر و تأمين شوق رواني مردم خريدار مي شد، قطعاً آن هدف اوليه سهلتر و فزونتر حاصل مي شد و يا خواهد شد. «فاطميان» همچنين در مقام عضو شوراي فرهنگ و صنعت پيرامون صنعت بسته بندي و لزوم توجه به آن، به نكته مهمتري اشاره دارد. به گفته وي يكي از ويژگي هاي محصولات صنايع دستي اين است كه آنها در اندازه هاي مختلف ارائه مي شوند. ليكن تعدادي از اين صنايع دستي در گذر زمان به عتيقه هايي تبديل مي شوند كه در طول تاريخ مورد تعامل اقتصادي ارزش هاي فرهنگي جهاني قرار گرفته و يا در شناسايي و مبادلات مرتبط با فرهنگ و اقليم هاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرند.

اين گونه محصولات طبعاً به دليل منحصر به فرد بودن و قيمت بالا، ضرورت بسته بندي مناسب براي حفظ، معرفي و عرضه اين توليدات ذي قيمت مي تواند در درجه اول اهميت قرار بگيرد… يك صنعت دستي كه به عنوان سفير كشور و توليدكننده آن مطرح است و مي تواند فرهنگ مصرف و توليدمان را به ساير كشورها انتقال دهد، در يك لفاف بسيار معمولي، روزنامه ، كاغذ برش، مقواهاي معمولي و يا چوبي پيچيده مي شود. حتي گاهي اوقات در كارتن هاي مصرف شده، نمايي كاملاً تصنعي و غيرحرفه اي به اين محصول مي دهند. در نهايت با اين قبيل برخوردها علاوه بر اينكه محصول از آسيب عوامل فيزيكي و محيطي مصون نخواهد ماند، حيثيت ملي يك كشور زير سؤال خواهد رفت… به گفته وي، عدم به كارگيري قابليت هاي بسته بندي باعث شده محصولات توليدي صنايع ايران نتوانند مخاطبان بازارهاي مختلف داخلي و خارجي را به خود جذب كنند مضاف به آنكه براي ورود به بازارهاي جهاني با مشكلات عديده اي روبه رو خواهند شد… وي معتقد است بسته بندي مي بايد همواره به عنوان يك نياز در تكميل فرايندتكميل فرايند توليد تا مصرف يك محصول در نظر گرفته شود. تا زماني كه توليدكنندگان به جايگاه اهميت و تبعات تأثيرگذار بسته بندي خوب و مناسب در معرفي و عرضه محصولات شان پي نبرند، نمي توان چندان به آينده توسعه بازار و حتي حفظ بازار يك صنعت، خوش بين بود. وي اظهار اميدواري مي كند اين كمبود و خلأ از فرهنگ توليدي كشور حذف شود.

آيا تا به حال به اين مساله توجه کرده ايد که سنگيني سطل زباله هايي که هر شب بيرون از خانه مي گذاريم ، بيشتر ناشي از بسته بندي و پوشش مواد غذايي است که مصرف مي کنيم

حتي سطل هاي بزرگ تعبيه شده از سوي شهرداري در معابر عمومي نيز مويد اين واقعيت است که قسمت عمده ضايعات توليدي روزانه شهروندان را پلاستيک هاي بسته بندي مصنوعي تشکيل مي دهند.

متاسفانه اين ضايعات غالبا در طبيعت قابل تجزيه نيستند و از اين روي يکي از آلوده کنندگان زيست محيطي محسوب مي شوند.در واقع اين مساله، انديشه محققان را نيز به توليد پوشش هاي تخريب پذير جلب کرده است.

تا جايي که پژوهشگران تصميم گرفتند مواد غذايي را با پوشش هاي خوراکي توليد کنند. دکتر عبدالرسول اروميه اي ، عضو هيات علمي و مدير گروه پلاستيک پژوهشگاه پليمر پتروشيمي ايران نيز براي نخستين بار در کشور طرح توليد پوشش هاي بسته بندي خوراکي را ارائه کرده است.

بحث تهيه و اصلاح خواص فيلمهاي بسته بندي خوراکي زيست تخريب پذير از کجا و چگونه آغاز شد؟

در اين بحث ۲هدف اساسي مدنظر است: اولا، پيشگيري از آلودگي هاي زيست محيطي ناشي از ضايعات پلاستيک هاي بسته بندي مصنوعي ، ثانيا، افزايش ارزش تغذيه اي مواد غذايي بسته بندي شده با توجه به رشد روزافزون مصرف مواد بسته بندي و در نتيجه گسترش صنعت بسته بندي بخصوص پلاستيک هاي بسته بندي که همه جا و در بسياري از مواد غذايي ، آشاميدني ، دارويي و بهداشتي مورد استفاده قرار گرفته است ، ضايعات دور ريختني آنها موجب افزايش آلودگي هاي زيست محيطي در کشورهاي جهان ازجمله ايران شده است به طوري که در برخي کشورهاي صنعتي مانند امريکا حدود نيمي از زباله هاي شهروندان را زباله هاي مواد بسته بندي پلاستيکي تشکيل مي دهد.

براي جلوگيري از ضرر و زيان هاي ناشي از ضايعات پلاستيکي چند راهکار پيش بيني شده است ازجمله روشهاي بازيافت ضايعات پلاستيک دور ريختني و تبديل آنها به محصولات جديد و قابل استفاده براي کاربردهاي مختلف و يا اين که به گونه اي ساخته شوند که قابليت تخريب با نور را داشته باشد و يا اين محصولات را زيست تخريب پذير مي سازند تا از لحاظ زيست محيطي (توليد پلاستيک ها با طول عمر کنترل شده ، رنگ پذير، غيرسمي و صددرصد تخريب پذير باشد).

استفاده از پلاستيک هاي تخريب پذير چه مزيت هايي دارد؟

استفاده از پلاستيک هاي تخريب پذير در صنعت بسته بندي ، ضمن حفظ خصوصيات پلاستيک هاي معمولي در طول عمر مفيد خود، پس از مدت زمان مشخص به وسيله ميکروارگانيسم ها در فرآيند کمپوست به محصولات طبيعي مانند co2، آب ، اتان و بيومس تبديل مي شوند و هيچ گونه اثر منفي زيست محيطي ازجمله عناصر سنگين و مواد سمي بر جاي نمي گذارد.

اين کار براي اولين بار در اوايل قرن بيستم با توليد فيلم ژلاتيني براي بسته بندي گوشت شروع شد ولي از دهه ۸۰به بعد تحقيق و توليد آنها در امريکا و بعضي کشورهاي صنعتي شکل جدي تري به خود گرفت.

متاسفانه در کشور ما ايران کار جدي درباره اين نوع فيلمها انجام نشده و يا تحقيقات سطح پاييني داشته است.

پوشش هاي خوراکي تخريب پذير به چند دسته تقسيم مي شوند و چه خواصي دارند؟
پليمرهاي طبيعي از مواد طبيعي ساخته و يا استخراج مي شوند و شامل: نشاسته ، سلولز (چوب)، پروتئين، مو، ابريشم، DNA، RNA.

پلاستيک هاي خوراکي معمولا از پليمرهاي طبيعي و جزئ پليمرهاي زيست تخريب پذير هستند که بيشتر بيوپليمرهاي پروتئيني هستند و به خوبي مي توانند براي بسته بندي مواد غذايي استفاده شوند.

پوششهاي (فيلمهاي) بيوپليمري به ۴ دسته کلي يعني پروتئين ها، پلي ساکاريدها، ليپيدها و پلي استرها تقسيم مي شوند.

اين پوشش ها بي رنگ ، بي طعم و قابل خوردن هستند، همچنين از نفوذ گازها مانند اکسيژن به درون موادخوراکي جلوگيري مي کنند. همچنين آنها مانع از بين رفتن مواد فرار، رطوبت ، مواد روغني از مواد غذايي مي شوند.

بنابراين يک پوشش دهنده و محافظ خوبي براي بسته بندي مواد غذايي و دارويي هستند. فيلمهاي خوراکي مي توانند حاوي مواد مغذي (مانند ويتامين ها)، مواد نگهدارنده و آنتي بيوتيک ها باشند و به اين طريق خواص نگهداري و نگهدارندگي آنها را افزايش مي دهند.

اين پوشش از چه ترکيبات پروتئيني و گياهي ديگري ساخته مي شوند؟
همانگونه که گفته شد اين پوششهاي پلاستيکي از بيوپليمرهاي پروتئيني ، کربوهيدراتي ، ليپيدي و پلي استري هستند و اغلب از مواد طبيعي مانند: ذرت ، گندم ، سيب زميني ، سويا و… تهيه و استخراج مي شوند.

ارزش غذايي فيلمهاي پروتئيني از فيلمهاي ديگر بالاتر بوده و خواص تغذيه اي آنها مانند ديگر پروتئين هاي طبيعي است. اين فيلمها مي توانند باعث افزايش اسيدهاي آمينه ضروري مواد غذايي بسته بندي شده شود.

آيا خوردن آنها عوارض گوارشي به همراه ندارد؟

خير. هيچ گونه اثر نامطلوب از خوردن آنها به جاي نمي ماند البته به شرطي که به صورت بهداشتي تهيه شوند.

از نظر ظاهري سفيد يا بي رنگ هستند، طعم و بوي خاصي ندارند البته در برخي موارد بايد رنگبري انجام شود.

از پروتئين زئين ذرت با چه مکانيسمي استفاده مي شود؟

۱۲-۶ درصد ترکيب ذرت را پروتئين تشکيل مي دهد. زئين يکي از پروتئين هاي ذرت است و در حدود ۷۰ درصد گلوتن ذرت (پرولامين + گلوتلين) را تشکيل مي دهد.

آن تنها پروتئين ذرت است که به صورت تجاري استخراج مي شود.
زئين يکي از پلاستيکهاي طبيعي است که در بسته بندي مواد غذايي و دارويي مورد استفاده قرار مي گيرد.با اين حال روشهايي مختلف براي توليد زئين وجود دارد و اکثر اين روشها آزمايشگاهي بوده و و به طور کامل تجاري نشده اند.
در سطح آزمايشگاهي معمولا از ذرت آسياب شده خشک استفاده مي شود که در آن زئين فقط در حدود ۴درصد وزن خشک را تشکيل مي دهد.

بنابراين راندمان و غلظت زئين در عصاره استخراج شده پايين بوده و بنابراين هزينه هاي بازيافت و تغليظ آن در سطح صنعتي گران خواهد بود. در سطح تجاري معمولا آرد گلوتن ذرت (CGM)که يک محصول فرعي در فرآيند تهيه نشاسته از ذرت است به دست مي آيد. گلوتن ذرت حاوي ۷۰درصد پروتئين است که ۶۰درصد آن زئين است.

گلوتن ذرت يک محصول کم بها بوده و به عنوان خوراک دام استفاده مي شود. زئين استخراج شده طي فرآيند فيلم سازي مختلف به فيلمهاي ويژه بسته بندي تبديل مي شود. اين روشها شامل روش مرطوب و خشک است و البته روش جديد نيمه مرطوب نيز وجود دارد که توسط گروه پژوهشي ما براي اولين بار به کار گرفته مي شود.

پوششهاي زئيني نسبت به ساير پوشش پروتئيني چه مزيتهايي دارند؟

پوششهاي زئيني کاربردهاي گوناگون در صنايع مختلف غذايي و دارويي دارد که به مزاياي کاربردي آنها اشاره مي شود:

۱-جلوگيري از کاهش کيفيت بافتي: در اين باره مي توان به مثالهاي زير اشاره کرد:در نانها و شيريني هاي مغزدار انتقال رطوبت از مغز به پوسته خشک باعث نرم و مرطوب شدن پوسته و سفت شدن مغز مي گردد.

در سوپهاي آماده ، انتقال رطوبت از اجزاي مرطوب به اجزاي خشک باعث کلوخه اي شدن و عدم هيدراسيون مناسب در آب مي شود.جذب رطوبت در محصولات غله اي تفنني مثل پفک باعث کاهش تردي و پلاستيکي شدن آنها مي شود.

۲- جلوگيري از فساد مواد غذايي

۳-حفظ ارزش اقتصادي فرآورده

۴-به تاخير انداختن جذب و مهاجرت چربيها

۵-جلوگيري از انتقال مواد طعمي و رنگي ماده غذايي به محيط و بين اجزاي مواد

ذايي هتروژن

۶-جلوگيري از نفوذ ميکروارگانيسم ها به مواد غذايي

۷-افزايش ارزش غذايي محصول

۸-استفاده براي ميکروان کپسولاسيون افزودني هاي غذايي

۹-حفاظت محصول در برابر صدمات مکانيکي

۱۰-کاهش مقدار ماده بسته بندي و پيچيدگي بسته بندي

روش ابداعي در طرح شما چه برتري هايي نسبت به طرحهاي مشابه دارد؟
در تهيه فيلمهاي خوراکي زئيني ، از پلاستي سايزرهاي مختلف براي استحکام و بهبود خواص فيلمهاي زئيني استفاده مي شود. کارهايي که قبلا انجام شده معمولا از اسيدهاي چرب مايع استفاده شده است.

در اين کار پژوهشي از قندهاي طبيعي و پلي ال هايي مانند سوربيتول به عنوان پلاستي سايزر واز روش غلتک زني و پرس داغ براي توليد فيلمها استفاده شد که روشي ساده و کم هزينه نسبت به روشهاي ديگر مانند روشهاي کاستينگ و يا اکستروژن است.

اين طرح در حال حاضر در چه مرحله اي است؟

اين طرح در مراحل پاياني است و تاکنون نتايج قابل قبولي حاصل شده است.
اميداواريم که بتوان از نتايج آن براي آينده برنامه ريزي و براي صنعتي کردن آن اقدام کرد. اين نوع پوششها در صنايع مختلف مواد غذايي مانند: شکلات و بيسکويت سازي ، بسته بندي انواع ميوه ، گوشت و… با توجه به خواص آنها که قبلا اشاره شد استفاده مي شود.